U organizaciji Narodnog muzeja u Aranđelovcu, u sklopu Sretenjskih svečanosti i povodom 40 godina rada ove kulturne institucije, otvorena je izložba „Kada je zanat bio zlatan”.
O ciljevima i sadržaju izložbe, kao i mnogim drugim pitanjima vezanim za stare zanate i njihov položaj u Srbiji, razgovarali smo sa autorom pomenute izložbe, kustos etnologom, Lilom Drobac – Krstić.
Koji je cilj postavke izložbe?
Realizacijom multimedijalne izložbe Kada je zanat bio zlatan, koju su finansijski podržali Ministarstvo kulture i Opština Aranđelovac, želeli smo da posetiocima svih uzrasta, kroz interaktivnu prezentaciju, približimo veštine starih aranđelovačkih zanatlija, posebno mladima. Pojedini stari zanati su izumrli, drugi polako nestaju, dok se neki održavaju, uprkos savremenom načinu privređivanja i savremenom životu.
Koji su zanati predstavljeni na izložbi?
Na izložbi je predstavljeno šesnaest zanata: lončarski, kamenorezački, kovački, stolarski, opančarski, ćurčijski, vunovlačarski, abadžijski, terzijski, krojački, užarski, voskarski, berberski, sajdžijski, fotografski i pekarski (pekar i pitar). Svi zanati su predstavljeni tekstom i fotografijama na legendama i pojedinim originalnim Majstorskim pismima. Zanati su, uglavnom, prikazani kroz etnografski materijal (alat i gotovi proizvodi) koji je izložen u savremenim vitrinama.
Uz pomoć najnovijih elektronskih tehnologija, očitavanjem obeleženih fotografija pokreću se aplikacije na telefonu ili tabletu, u kojima se vidi zapis procesa rada zanatlija, u trajanju od par minuta. Aplikacijama je predstavljeno devet zanata (lončarski, kamenorezački, opančarski, pekarski, pitarski, stolarski, kovački, sajdžijski,vunovlačarski), dok je deseta aplikacija priča o šegrtovanju i zanatlijskim štrajkovima u Aranđelovcu.
Čitaoci kataloga neće biti uskraćeni za multimedijalni deo izložbe, jer će moći da videsnimke, pomoću mobilnih telefona, skeniranjem QR-codova koji se nalaze u katalogu.
Takođe, svi zainteresovani mogu preuzeti aplikaciju (u Play prodavnici) savremeno nazvanu „Muzej za poneti“, koja će im pružiti uvid u sve segmente izložbe Kada je zanat bio zlatan, pa čak i više, fotografije i dokumenta koja nisu na izložbi.
Sastavni deo ovog kataloga je, pored spiska izloženih predmeta, spisak zanatlija do 1983. godine, do čijih imena se moglo doći u različitim pisanim izvorima, koji se nalazi u Prilogu.
Kako ste prikupili materijal za izložbu?
Izložba i katalog su rezultat višegodišnjih terenskih istraživanja starih aranđelovačkih zanata (beleženje kazivanja starih zanatlija, prikupljanje originalnih Majstorskih i Kalfenskih pisama i fotografija vezanih za rad aranđelovačkih zanatlija, fotografisanje in situ, u zanatskim radionicama, na vašarima i pijacama, u parku Bukovičke banje gde su prodavali svoje proizvode), kao i naučno-istraživačkog rada u arhivima i Narodnoj biblioteci Srbije. U okviru terenskih istraživanja 2020. godine, snimljeno je osam zanatlija koje demonstriraju svoje veštine pred kamerom, dok je jedan snimljen 2015. godine.
Recite mi nešto više o zanatima danas u Aranđelovcu? Koji zanati su o(p)stali u Vašem gradu?
Godine 1983. pokrenuta je u Aranđelovcu inicijativa Program razvoja male privrede za period 1983-1985. Neki posebni rezultati se nisu primetili, sem što je došlo do preregistracije pojedinih zanatlija dodajući svojim zanatima malo ručnog rada, za koje su od opštine dobijali povlastice za obavljanje starih zanata. Daleko je to bilo od onih pravih tradicionalnih zanatlija koji su od sirovine, uz svoje umetničke sklonosti, dolazili do finalnih proizvoda (lončari, abadžije, terzije, opančari, kamenoresci – klesari, stolari, kovači i drugi).
Od kraja XX veka, pa do danas, imamo mnogobrojne nove, a i stare zanate prilagođene savremenom životu. Po mišljenju mnogih ovi, novi, zanati su sada više zanimanja, jer u svom radu dovršavaju proces rada delovima industrijske proizvodnje i više su uslužnog karaktera (razni mehaničari za različite popravke, vulkanizeri, stakloresci, zidari, moleri, knjigovesci, pečatoresci, hemijsko čišćenje i pranje i mnogi drugi).
Neki od starih zanata su se održali, isključivo, zbog potreba kulturno umetničkih društava ili prezentacije naše tradicionalne kulture u turističke svrhe (opančarski, abadžijski i tkački zanati), koje obavljaju nekadašnji majstori, penzionisani fabrički radnici. Drugi, prilagođeni novim, savremenim, uslovima života održali su se do danas (kamenorezački, limarski…).
Kamenorezački zanat, po kome je Aranđelovac poznat još od kraja XIX veka, sada je osavremenjen korišćenjem najnovijih mašina za sečenje kamena i digitalnih mašina za urezivanje, gotovo bez imalo ručnog rada. Danas postoji klesarska radionica „Naslednik“ vlasnika Ivana Đorđevića (1978), koji je ostao dosledan pravom kamenorezačkom zanatu, jer sve ručno kleše uz pomoć dleta i čekića.
Nekoliko pekara ručno mesi hleb i ručno razvija kore za pite.
Sajdžije danas, uglavnom, menjaju baterije na savremenim časovnicima ili mehaničke časovničke popravljaju zamenom gotovih, industrijskih delova.
Retke su stolarske radnje, jer ih je industrijska proizvodnja potisnula.
Berberski i fotografski zanat se održavaju, jer su potrebni stanovništvu, ali su oni više zanimanja uslužnog karaktera, kao što sam već napravila razliku izneđu zanata i zanimanja.
Šta mislite, da li je potražnja za zanatima veća u manjim mestima?
Potražnja za zanatske proizvode i usluge mislim da je podjednaka u manjim mestima, kao i u Beogradu, npr. Svakome je potreban obućar, tašner (bar za popravke), frizer, berberin, fotograf i drugi.
Da li se zanati mogu prilagoditi današnjem tržištu i savremenim uslovima poslovanja?
Ako postoji volja i želja i zanatlija i države (da država da neke povoljne kredite ili subvencije), mislim da bi mogli mnogi zanati da se prilagode savremenom načinu privređivanja i života, makar to bilo i samo za kulturna umetnička društva ili u turističke svrhe (izrada originalnih suvenira, baziranih na našem kulturnom nasleđu).
Redakcija
